Rola rolników w łańcuchu wartości producentów żywności.

Scope 3

Nie jest tajemnicą, że marki spożywcze i firmy z sektora żywności mają znaczący wpływ na środowisko i generują dużą ilość emisji. Produkcja żywności i rolnictwo – uprawa gleby, przetwarzanie i dystrybucja różnych produktów roślinnych, zwierzęcych oraz surowców – są niezwykle emisyjne, a połowa ziemi nadającej się do zamieszkania jest wykorzystywana na cele rolnicze. Wyżywienie rosnącej populacji w globalnym i konkurencyjnym świecie to nie lada wyzwanie, a efektywność osiągano dotychczas głównie poprzez intensyfikację, skalę i zwiększone wykorzystanie nakładów – co oczywiście wiązało się z presją na obniżanie marż. Niestety, ponieważ produkcja rolna jest bezpośrednio zależna od lokalnych warunków pogodowych, to nie tylko znacząco przyczynia się do prognozowanych zmian klimatu, ale także staje się ich główną ofiarą.

Odpowiedź na presję

W odpowiedzi na wymogi regulacyjne i presję konsumentów dotyczącą zmniejszenia emisji, wiele firm z sektora spożywczego wyznaczyło ambitne cele w zakresie ich redukcji. Nie da się poprawić tego, czego się nie mierzy, dlatego pierwszym krokiem w realizacji takich celów jest zmapowanie źródeł emisji w działalności firmy. W świecie rachunkowości emisji (najbardziej znanym w ramach Greenhouse Gas Protocol) emisje korporacyjne są podzielone na trzy zakresy. Zakresy 1 i 2 odnoszą się do bezpośrednich emisji wynikających z działań kontrolowanych przez firmę, w tym odpowiednio spalania paliw kopalnych (np. węgla, gazu, ropy) lub emisji związanych ze zużyciem energii elektrycznej.

Zakres 3 – wyzwanie na dużą skalę

Zakres 3 to natomiast ogromna kategoria emisji, obejmująca wszystkie pośrednie emisje w górę i w dół łańcucha wartości, związane zazwyczaj z produkcją, przetwarzaniem, transportem, użytkowaniem produktów oraz ich utylizacją. Te emisje nie są zwykle pod kontrolą danej firmy, lecz wynikają z popytu lub działań, na które firma wpływa. Zakres 3 w jednej firmie to często zakresy 1 i 2 w innej – te same emisje pojawiają się w śladzie węglowym każdego podmiotu w łańcuchu wartości. Dla gospodarstw rolnych emisje z zakresów 1 i 2 stanowią zakres 3 dla każdej jednostki przetwarzającej i handlującej danym surowcem, aż do konsumenta końcowego.

Emisje Zakresu 3 w branży spożywczej

Dla firm z łańcucha wartości żywności zakres 3 stanowi zazwyczaj największą kategorię emisji – i jednocześnie najtrudniejszą do kontrolowania, ponieważ wiele firm dzieli zbyt duży dystans do rolników. Dla zobrazowania skali: emisje zakresu 3 firmy Nestlé wynosiły 95% ich całkowitych emisji, z czego za 71% odpowiadało pozyskiwanie surowców (rolnictwo i dostawcy surowców), co przekłada się na 65 milionów ton ekwiwalentu dwutlenku węgla. W gospodarstwach rolnych emisje te pochodzą z takich działań jak produkcja i stosowanie nawozów, zużycie paliwa i energii elektrycznej w operacjach polowych i hodowlanych, fermentacja jelitowa u przeżuwaczy (np. bydła i owiec), rozkład obornika, uwalnianie węgla z gleby w wyniku intensywnego zarządzania, a także procesy takie jak suszenie czy sortowanie. Nic dziwnego, że te emisje stały się ostatnio priorytetem dla firm sektora spożywczego wyznaczających cele redukcji emisji.

Programy wsparcia dla rolników

W odpowiedzi na te wyzwania pojawiły się różne programy wspierające rolników w realizacji zrównoważonych praktyk na poziomie gospodarstwa. Programy te często określa się mianem programów Scope 3, „insettingu” lub „value chain” (łańcucha wartości),  a niekiedy noszą nazwy korporacyjne odnoszące się do zrównoważonego lub regeneratywnego rolnictwa. Zachęty oferowane w ramach tych programów obejmują premie za niskoemisyjne plony lub płatności za jednostki zredukowanych lub usuniętych emisji („płatności za wyniki”), a także dotacje na sprzęt, środki produkcji czy płatności za wdrożenie określonych praktyk zrównoważonych („płatności za działania”).

Wyzywania w implementacji

Wdrażanie takich programów nie jest jednak proste. Produkty rolne są częścią systemu gospodarstwa rolnego, w którym np. uprawy są rotowane, zwierzęta żywią się karmą produkowaną na miejscu lub kupowaną, a obornik użyźnia gleby pod kolejną uprawę. Praktyki poprawiające zrównoważoność wdrażane są stopniowo i systematycznie, np. poprzez optymalizację nakładów, redukcję zużycia paliwa, lepsze zarządzanie obornikiem, wprowadzanie roślin okrywowych do płodozmianu czy ograniczenie orki. Jednak wiele firm spożywczych koncentruje się na jednej lub kilku wybranych uprawach, co komplikuje pełne wsparcie dla całego systemu gospodarstwa.

Insetting a offsetting

Obecnie programy insettingowe rozwijają się obok programów offsettingowych, które polegają na płaceniu rolnikom za certyfikowane redukcje lub usunięcia emisji (tzw. „płatności za wyniki”) w jednostkach ekwiwalentu CO₂. Programy offsetowe są bardziej dojrzałe niż insettingowe i wypracowały metodyki ilościowego określania redukcji i usunięć emisji w różnych sektorach. Oba podejścia wspierają klimat, ale różnią się tym, kto może przypisać sobie korzyści.

Przyszłość współpracy

Projekty Zakresu 3 prowadzone niezależnie od konkretnych firm spożywczych mogą zapełnić lukę rynkową, oferując wsparcie dla gospodarstw w poprawie ich wyników zrównoważoności. Takie projekty mogą współpracować z wieloma firmami z sektora spożywczego i nabywcami offsetów, aby kolektywnie wspierać zrównoważone działania.

Rhyannon Galea jest liderką inicjatyw związanych z łańcuchem wartości i zakresem 3 w firmie eAgronom.