Podsumowanie wyników testów eAgronom w krajach nadbałtyckich

Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na zrównoważone praktyki rolnicze, rolnictwo regeneracyjne zyskuje na znaczeniu. Te podejście kładzie nacisk na zdrowie gleby, bioróżnorodność i efektywne wykorzystanie zasobów, co czyni je kluczowym narzędziem w walce ze zmianami klimatycznymi oraz zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego. Dwie wyróżniające się praktyki, które często przyciągają najwięcej uwagi, to siew bezpośredni i stosowanie międzyplonow – obie mają ogromny potencjał transformacyjny, gdy zostaną włączone do systemów upraw.

Pokazy siewu bezpośredniego

Dzień demonstracyjny siewu bezpośredniego od dwóch lat jest jednym z głównych wydarzeń dla rolników eAgronom w Estonii. Powodem jest to, że choć uprawa uproszczona jest szeroko stosowaną praktyką, rolnictwo bezorkowe może być trudniejsze do właściwego wdrożenia. Korzyści płynące z tej metody prowadzą do wielu istotnych zalet, takich jak:

• Poprawa struktury gleby – zmniejszenie zagęszczenia oraz lepsza zdolność do zatrzymywania wody.

• Zapobieganie erozji – resztki roślinne na powierzchni chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną.

• Redukcja emisji dwutlenku węgla – mniejsze zużycie paliwa oraz większa retencja węgla w glebie.

Wnioski z pola

Dni demonstracyjne eAgronom w Estonii dostarczają praktycznych spostrzeżeń na temat niuansów siewu bezpośredniego. Nasze wydarzenia organizowane są w formie testów polowych. Największą zaletą demonstracji polowych jest możliwość uczestnictwa w wydarzeniu i zobaczenia różnych siewników do uprawy bezpośredniej w akcji.
Nasze wnioski z ostatnich dwóch lat demonstracji siewu bezpośredniego są następujące:

• Prawdziwe siewniki bezpośrednie minimalnie naruszają glebę, wycinając szczelinę dla nasion i zamykając ją, bez dodatkowej uprawy rzędów.

• Zarządzanie resztkami roślinnymi jest kluczowe – aby zapobiec efektowi wprowadzaniu słomy i biomasy do bruzdy siewnej, gdzie słoma zakłóca rozmieszczenie nasion. Jeśli słoma nie jest równomiernie rozprowadzona, należy użyć bron mulczowej.

• Wstępne warunki sukcesu – odpowiedni drenaż, eliminacja zagęszczenia gleby, wyrównane pole oraz właściwy poziom pH gleby to kluczowe elementy udanego siewu bezpośredniego.

• Praktyczne wskazówki – płodozmian oraz rozpoczęcie od „łatwiejszych” upraw (np. zbóż) ułatwia przejście na siew bezpośredni.

• Siewniki z redlicami zębowymi vs tarczowymi – oba typy mają swoje zalety i wady, jednak siewniki z redlicami zębowymi mają tendencję do wydobywania większej ilości kamieni na powierzchnię.

Przy właściwym wdrożeniu siew bezpośredni oszczędza czas, paliwo i siłę roboczą, jednocześnie poprawiając zdrowie gleby.

Międzyplony: odżywianie gleby na przyszłość

Uprawa międzyplonów przynosi liczne korzyści dla poprawy zdrowia gleby:

• Ochrona gleby – zapobieganie erozji i ograniczanie wymywania składników odżywczych.

• Zwiększenie bioróżnorodności – wspieranie mikroorganizmów glebowych oraz pożytecznych owadów.

• Większa ilość azotu w glebie – rośliny bobowate, takie jak koniczyna i wyka, zmniejszają zapotrzebowanie na nawozy syntetyczne.

• Wzrost zawartości materii organicznej w glebie – dodatkowe korzyści, takie jak poprawa struktury gleby, większa dostępność składników odżywczych, lepsza infiltracja wody i zdolność do jej zatrzymywania.

Głównym celem testów międzyplonów prowadzonych przez eAgronom jest sprawdzenie i demonstracja przydatności różnych gatunków oraz mieszanek międzyplonowych do określonych warunków polowych. Skupiamy się również na badaniu wpływu wczesnego i późnego terminu siewu, zastosowania nawozów oraz różnych technik siewu.

W 2023 roku przeprowadziliśmy różnorodne testy z różnymi mieszankami międzyplonów, a także uprawialiśmy pojedyncze gatunki, aby lepiej zrozumieć ich indywidualne właściwości. Dzięki temu mogliśmy przeprowadzić niewielki test azotowy, w którym około miesiąc po siewie na poletkach rozsiano 25 kg azotu (N).

Pole testowe miało glebę typu gliniasto-piaszczystego z cienką warstwą górną i całkowitym profilem o głębokości jedynie 40–50 cm, po czym pojawiała się warstwa litego wapienia (W polskich warunkach to by była dobra gleba) . Oznaczało to, że pole było podatne na suszę i miało niską naturalną żyzność. W warunkach niskiej żyzności gleby lub późnego terminu siewu, dodanie niewielkiej ilości azotu może wspomóc wzrost międzyplonów. Nasze testy wykazały, że zastosowanie 25 kg azotu podwoiło ilość nadziemnej biomasy.

Rysunek 1: Wpływ nawożenia azotowego na wzrost biomasy nadziemnej międzyplonów, Estonia 2023

Nie można przecenić znaczenia terminu siewu – im wcześniej, tym lepiej. W 2024 roku przetestowaliśmy różne terminy oraz techniki siewu. Został użyty rozsiewacz Outcast zamontowany na opryskiwaczu, wysiewając mieszankę nasion w stojącym łanie pszenicy pod koniec lipca. Użyliśmy mieszanki facelii, rzodkwi oleistej, gorczycy białej i gryki. Kolejny siew miał miejsce w dniu żniw (7 sierpnia), a następnego dnia przetestowaliśmy różne techniki siewu. Ostatnie terminy siewu przypadły na dwa tygodnie po poprzednich.

Na podstawie wykresu można zobaczyć wpływ terminu siewu oraz niewielkie różnice między technikami siewu. Jedyną anomalią był wynik pierwszego terminu siewu, który – według naszych założeń – powinien wyprodukować największą ilość biomasy. Ocena wizualna na polu doprowadziła nas do wniosku, że rozsiew nasion w stojącym łanie był nierównomierny, a niektóre nasiona nie miały wystarczającego kontaktu z glebą, co uniemożliwiło ich kiełkowanie.

Zauważyliśmy również duże różnice w jakości gleby na różnych częściach pola. Mieliśmy w sumie ponad 30 poletek doświadczalnych, a terminy i techniki siewu były testowane na zboczu. Te same gatunki roślin okrywowych zachowywały się różnie w zależności od lokalizacji. Było to szczególnie widoczne w przypadku facelii.

Rysunek 2: Wpływ techniki siewu i terminu na plon biomasy międzyplonów, Estonia 2024

Rysunek 3: Znaczenie terminu siewu. Autor: Merili Toom

Trzy z naszych testów w 2024 roku zostały przeprowadzone na Łotwie. Tam testowaliśmy wydajność różnych mieszanek międzyplonów w różnych lokalizacjach, oceniając wyniki poprzez pobieranie próbek biomasy nadziemnej oraz pomiar zawartości składników odżywczych w biomasie. Siew przeprowadzono w połowie sierpnia, a próbki biomasy zebrano 10 października.

Wykresy poniżej ilustrują wzrost biomasy oraz zdolność międzyplonów do wychwytywania wolnych składników odżywczych z gleby. Wyniki te podkreślają znaczenie pokrywy roślinnej przez cały rok, aby zapobiec utracie składników odżywczych do głębszych warstw gleby lub nawet do wód gruntowych.

Rysunek 4: Plony i zawartość składników odżywczych w nadziemnej biomasie międzyplonów w doświadczeniu I, Łotwa 2024

Rysunek 5: Plony i zawartość składników odżywczych w nadziemnej biomasie międzyplonów w doświadczeniu II, Łotwa 2024 (DM - sucha masa międzyplonu)

Kluczowe wnioski z testów międzyplonów

Międzyplony to inwestycja w zdrowie gleby na przyszłość

MIędzyplony nie są jedynie krótkoterminowym rozwiązaniem – przyczyniają się do długofalowej poprawy gleby. Zwiększają zawartość materii organicznej, wspomagają aktywność mikrobiologiczną i poprawiają cykl składników odżywczych, co buduje odporny system glebowy korzystny dla przyszłych upraw. W dłuższej perspektywie oznacza to lepszą retencję wody, niższe koszty nakładów oraz wyższe plony.

Odsłonięta gleba = stracona szansa, wypłukane składniki odżywcze i erozja

Pozostawienie gleby bez okrywy prowadzi do utraty cennych składników odżywczych, zwiększa ryzyko erozji i obniża jej żyzność. Odsłonięta gleba pozwala wodzie deszczowej wypłukiwać warstwę próchniczną, a wraz z nią azot i inne kluczowe elementy. Międzyplony działają jak tarcza ochronna, zatrzymując składniki odżywcze w glebie i zapobiegając erozji wietrznej oraz wodnej.

Okno wegetacyjne w krajach bałtyckich jest krótkie – kluczowe są szybko rosnące gatunki i wczesny siew

W regionach o krótkim okresie wegetacyjnym, takich jak kraje bałtyckie, czas ma kluczowe znaczenie. Opóźniony siew ogranicza produkcję biomasy i zmniejsza skuteczność międzyplonów. Sukces zależy od wyboru szybko rozwijających się gatunków (np. facelii, gryki, gorczycy) oraz siewu bezpośrednio po żniwach, aby maksymalnie wykorzystać dostępny czas.

Żyzność gleby i nawożenie przedplonowe wpływają na produkcję biomasy międzyplonów

Skuteczność międzyplonów zależy od zasobności gleby w składniki odżywcze oraz od nawożenia rośliny przedplonowej. Jeśli poprzednia uprawa wyczerpała zasoby gleby, międzyplony mogą mieć trudności ze wzrostem. Równoważenie żyzności gleby poprzez odpowiednie zarządzanie składnikami pokarmowymi zapewnia większą produkcję biomasy, co przekłada się na wyższą zawartość materii organicznej oraz skuteczniejsze wiązanie azotu.

Mieszanki międzyplonowe = zarządzanie ryzykiem + uzupełniające się korzyści

Różnorodne mieszanki międzyplonów pomagają minimalizować ryzyko i maksymalizować korzyści. Dobrze zbilansowana mieszanka powinna zawierać:

• Trawy (np. żyto, owies) – dla produkcji biomasy i kontroli erozji,

• Rośliny bobowate (np. wyka, koniczyna) – dla wiązania azotu,

• Rośliny kapustne (np. rzodkiew, gorczyca) – dla poprawy struktury gleby.

Łączenie różnych grup funkcjonalnych zmniejsza ryzyko niepowodzenia upraw, poprawia cykl składników odżywczych i zwiększa bioróżnorodność.

Międzyplony powinny pochodzić z innych rodzin botanicznych niż główne uprawy

Zmiana rodzin botanicznych w uprawie międzyplonów zapobiega nagromadzeniu chorób i szkodników. Na przykład, jeśli główną uprawą są zboża, należy unikać mieszanki międzyplonowej zdominowanej przez trawy. Zamiast tego warto wprowadzać rośliny bobowate, kapustne i szerokolistne, aby przerwać cykle chorób i szkodników, poprawić strukturę gleby oraz zoptymalizować dostępność składników odżywczych.

Odżywianie gleby na przyszłość

Rolnictwo regeneracyjne to zmiana paradygmatu – chodzi o odżywianie gleby, aby mogła ona w sposób zrównoważony odżywiać nas. Połączenie nowoczesnych praktyk, takich jak siew bezpośredni i międzyplony, to nie tylko inwestycja w zdrowie gleby, ale także zobowiązanie do budowania bardziej odpornej przyszłości dla rolnictwa. Jak pokazały testy eAgronom, metody te są praktyczne, skalowalne i transformacyjne. Wdrażanie ich jako części systemu regeneracyjnego zapewnia wyższe plony, mniejsze uzależnienie od nawozów i długoterminową trwałość gospodarstwa.