Jak osiągnąć sukces w stosowaniu międzyplonów - najlepsze praktyki

Jak osiągnąć sukces w stosowaniu międzyplonów - najlepsze praktyki

W cieplejszych regionach naszego kontynentu kombajny już ruszyły w pole i rozpoczęły się zbiory jęczmienia. Jednak duża część Europy wciąż jeszcze czeka na start żniw. W tym ostatnim spokojnym okresie warto przemyśleć jeszcze raz działania następcze po żniwach, a konkretnie nad optymalizacją produktywności gleb w okresie długofalowym, czyli budowaniu materii organicznej w glebie. A konkretniej o wprowadzaniu międzyplonów. Celem tego krótkiego artykułu jest odpowiedź na cztery najważniejsze pytania dotyczące praktycznego stosowania międzyplonów w tym roku i w kolejnych: Co? Jak? Gdzie? Kiedy? 

Co zasiać jako międzyplon?

Zdecydowanie warto wybrać mieszaniny gatunkowe. W ten sposób ogranicza się wpływ niekorzystnych warunków, jak jest to w przypadku międzyplonu jednoskładnikowego. Jednym z elementów warunkujących sukces jest dobór komponentów o różnej budowie systemu korzeniowego: wiązkowego i palowego. Ponadto korzystne mieszaniny charakteryzują się lepszą architekturą łanu (piętro niskie, średnie i wysokie) redukującą niebezpieczeństwo zachwaszczenia międzyplonu i zapewniające efektywne budowanie biomasy. Dowodem mogą być tutaj badania polowe firmy eAgronom prezentujące plony suchej masy (t/ha). 

Termin siewu 08.08.2022

Powyższe wyniki należy traktować jako pewien przykład. Finalnie, ważne jest dobranie komponentów dostosowanych do charakterystyki danego gospodarstwa. Oczywiście składnikami mieszaniny nie mogą być rośliny standardowo występujące jako rośliny główne w zmianowaniu oraz lepiej unikać tych wrażliwych na identyczne agrofagi. 

Wybór w kategorii: gotowa mieszanka czy przygotowana własnoręcznie uzależniony jest od wielu czynników ekonomicznych, ale warto zwrócić uwagę by w mieszance był istotny udział facelii lub wyki. Zgodnie z niemieckimi badaniami, te dwa gatunki pozwalają zachować w glebie znacznie więcej wody niż pozostawienie gleby bez okrywy. Szczególnie jest zauważalne w latach o wysokiej ewapotranspiracji. Facelia ogranicza straty wody z gleby o 19,2%, a wyka o 25,5%

(źródło:Gernot Bodner, praxis-agrar.de)

Jeśli w gospodarstwie mieszanka przygotowywana jest własnoręcznie to warto skorzystać z prostego wzoru ustalania proporcji masy komponentów. 

Wzór ten należy traktować jako punkt początkowy, ponieważ ponieważ często niektóre komponenty mieszanek np. gryka charakteryzują się bardzo dużą konkurencyjnością w porównaniu do innych komponentów. Mieszanka nie powinna być zdominowana przez jeden komponent.  

Jak zasiać? Dostępne techniki siewu międzyplonów

Nawiązując do poprzedniego rozdziału, jeśli wspomniana mieszanina jest złożona z nasion o bardzo zróżnicowanej wielkości i masie tysiąca nasion to niestety nie ma możliwości siewu rzutowego szerokiego z użyciem tarcz. Dotyczy to tak naprawdę większości mieszanin. Problemem będzie nierównomierne rozmieszczenie materiału siewnego. Nawet przy użyciu standardowego siewnika zbożowego lub siewu rzutowego z użyciem aplikatora istnieje pewne ryzyko, że na połowę pola częściej trafią nasiona małe opadające na dno zbiornika. Dlatego istotne jest właściwe wymieszanie komponentów mieszanki i częstsze uzupełnianie zbiornika mniejszymi partiami nasion w miarę możliwości - dotyczy to bardziej siewnika rzędowego. Aplikatory nasion międzyplonów częściej mają mniejsze zbiorniki. 

Wobec tego, pozostają do rozpatrzenia siewnik zbożowy rzędowy i aplikator. Druga z metod będzie z pewnością tańsza i szybsza, ale nie zapewni prawidłowych wschodów w przypadku braku optymalnej wilgotności gleby i nagromadzenia dużej ilości słomy na powierzchni gleby. Jednym z problemów mogą być związki fenolowe, takie jak kwas benzoesowy, salicylowy i syryngowy, wykazują działanie fitotoksyczne, co oznacza, że mogą hamować wzrost i rozwój roślin, zwłaszcza młodych siewek. Wskazana jest wyższa norma siewu o 20-30%.

Wschody międzyplonu wysianego aplikatorem zamontowanym na bronie mulczowej

Wschody międzyplonu wysianego zestawem uprawowo-siewnym

Gdzie planować międzyplony?

Lokalizacja międzyplonu w układzie zmianowania nie stanowi większego problemu: po roślinach wczesnego zbioru, a przed planowanymi roślinami jarymi kolejnego roku kalendarzowego. 

Pewnym utrudnieniem jest jednak ryzyko pozostałości herbicydów zastosowanych w uprawie poprzedniej rośliny głównej (lub nawet wcześniejszych!) przed międzyplonem. Substancja aktywna może zalegać w glebie lub na resztkach pożniwnych. Niestety baza danych jest tutaj bardzo ograniczona, ale ryzyko jest niestety większe w przypadku stosowania uproszczeń uprawowych. Zbyt wysokie lub zbyt niskie pH gleby przedłuża okres rozkładu substancji aktywnej. Szczególnie wrażliwe będą rośliny bobowate występujące w mieszance międzyplonów. Przykłady kilku popularnych substancji aktywnych i okres zalegania w glebie poniżej: 

Stanowiska o zbyt niskim pH będą stanowić bardzo trudne środowisko wzrostu nie tylko dla rośliny głównej, ale również dla międzyplonów i tutaj dodatkowo, biorąc pod uwagę, konieczność korzystania z bieżących zasobów glebowych międzyplon będzie miał szczególnie bardzo utrudnioną wegetację przez zredukowany system korzeniowy. 

Wpływ pH na budowę korzeni jęczmienia (roślina wskaźnikowa) - Grzebisz 2008

Można oczywiście wybierać międzyplony o większej tolerancji na niższe pH gleby jak np. żyto lub łubin. W przypadku tych roślin zużycie wody do wegetacji będzie jednak wyższe. Międzyplony nie będą nigdy remedium na niskie pH gleby lub inne poważne problemy występujące w glebie, będą raczej wskaźnikiem tych problemów.  

Kiedy siać międzyplony? 

Termin siewu jest elementem absolutnie kluczowym i decydującym o powodzeniu wprowadzania międzyplonów. Zasada jest prosta im wcześniej tym lepiej, ale nie należy zapominać o ryzyku zakwitania międzyplonu i zawiązywania nasion w przypadku zastosowania bardzo wczesnego terminu siewu. Jeśli jest takie ryzyko lepiej rozważyć komponenty ozime w mieszance np. wspomniana wyka ozima lub inne gatunki ozime: groch ozimy, bobik ozimy, owies ozimy. Rośliny, które w normalnych warunkach nie zakwitną przed zimą nawet w przypadku bardzo wczesnego siewu. Będą wymagały jednak intensywniejszych działań na wiosnę. 

Wczesny termin siewu międzyplonu jest beznakładowym czynnikiem zwiększającym efektywność, ponieważ koszt siewu będzie identyczny niezależnie czy będzie on wykonany na początku sierpnia czy początku września. 

Wpływ terminu siewu na biomasę międzyplonu - rzodkiew melioracyjna

Wpływ terminu siewu na biomasę międzyplonu - wyka kosmata

Jeśli jednak przedłużające się żniwa lub inne czynniki powodują opóźnienie siewu międzyplonu to teoretycznym rozwiązaniem (trochę kontrowersyjnym) jest początkowe wsparcie międzyplonu minimalną dawką azotu. Azot będzie miał za zadanie poprawić stosunek C/N w wierzchniej warstwie gleby, aby międzyplon mógł prawidłowo spełnić swoją funcję. Nie należy tutaj azotu tylko rozpatrywać jako kosztu, ponieważ będzie on dostępny dla rośliny następczej oraz lepiej wyrośnięty międzyplon zatrzyma więcej azotu azotanowego tzw. resztkowego pozostającego w głębszych partiach gleby po żniwach, który uległ by dalszemu dalszemu przemieszczaniu w okresie zimy i stając się niedostępny dla następnych roślin. 

Wpływ dodatku azotu (+25 kg/ha) na biomasę gorczycy i facelii (biomasa zwiększona dwukrotnie)

Podsumowanie

Efektywne wprowadzanie międzyplonów to prawdziwa sztuka, ale gra jest warta świeczki. Nie mniej ważne oczywiście są poprawne zabiegi likwidacji jak mulczowanie lub wałowanie międzyplonu.  

Finalnie, chodzi o to przede wszystkim, aby wprowadzić więcej materii organicznej do gleby i zapewnić jej produktywność na długie lata. Międzyplony ponadto generują dodatkowe fundusze w Programie Węglowym eAgronom oraz w ramach dopłat obszarowych pochodzące z wspólnotowych funduszy Unii Europejskiej.