Europejski Zielony Ład – jakie zmiany obejmą rolników?

Europejski Zielony Ład to zobowiązanie Unii Europejskiej do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego, głównie poprzez uczynienie 27 państw bloku neutralnym pod względem emisji dwutlenku węgla do 2050 roku. Jako taki zawiera szeroki zakres inicjatyw politycznych, których głównym celem jest dekarbonizacja członków Unii Europejskiej.

Jego pierwszym celem jest osiągnięcie do 2030 r. 55% redukcji emisji gazów cieplarnianych w porównaniu z poziomami z lat 90. Po to by do 2050 roku Europa, według obecnych prognoz, stała się pierwszym na świecie kontynentem neutralnym pod względem emisji dwutlenku węgla.

Strategia wymienia 27 działań. Obejmują one produkcję żywności, przetwarzanie, sprzedaż detaliczną i odpady. Komisja Europejska zakłada, że nie zostaną one ostatecznie wdrożone do 2022 r., ponieważ chce dać czas organom regulacyjnym i podmiotom zajmującym się systemem żywnościowym na przejście do nowego reżimu politycznego i gospodarczego. Jednak Unia Europejska będzie wymagać by z czasem wszystkie działania były stopniowo wprowadzane. Dlatego by zapewnić ciągłość zmian praktyk do 2023 r.przedstawiony zostanie specjalny wniosek ustawodawczy w sprawie strategii dotyczących Europejskiego Zielonego Ładu i który pozwoli zrealizować jego cele w całej UE do 2050 r.

Jakie ma to znaczenie dla rolników? Które zmiany wpłyną bezpośrednio na gospodarstwa rolne w Polsce? W poniższym artykule przedstawiamy ogólne zasady i rozporządzenia już przyjęte przez Komisję Europejską, których realizacja będzie wdrażana w Polsce w ramach nowej Wspólnej Polityki Rolnej.

Bardziej ekologiczna Wspólna Polityka Rolna

2 grudnia 2021 r. przyjęto porozumienie w sprawie reformy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Nowe przepisy, które mają wejść w życie w 2023 r. wspierają rolnictwo by realizowało ono znacznie silniejszy wkład w realizację celów Europejskiego Zielonego Ładu.

Jakie reformy i zasady wprowadza nowa WPR?

• wyższe ekologiczne ambicje: plany WPR będą zgodne z prawodawstwem w zakresie ochrony środowiska i klimatu. W swoim planie strategicznym WPR każdy kraj UE będzie zobowiązany do wykazania się większymi ambicjami w zakresie działań na rzecz środowiska i klimatu w porównaniu z poprzednim okresem programowania  i będzie zobowiązany do aktualizacji planu po zmianie przepisów dotyczących klimatu i środowiska;

• cele Zielonego Ładu: krajowe plany strategiczne WPR przyczynią się do osiągnięcia celów Zielonego Ładu (zalecenia WPR określają, jak ten wkład jest oczekiwany);

• wzmocniona warunkowość: płatności beneficjentów WPR będą powiązane z zestawem obowiązkowych wymogów. Na przykład w każdym gospodarstwie co najmniej 3% gruntów ornych będzie przeznaczone na bioróżnorodność i elementy nieprodukcyjne, z możliwością otrzymania wsparcia poprzez ekoprogramy do osiągnięcia 7%. Ochronie objęte zostaną również tereny podmokłe i torfowiska.

• ekoprogramy: co najmniej 25% budżetu na płatności bezpośrednie zostanie przeznaczone na ekoprogramy, zapewniając zachętę do praktyk i podejść rolniczych przyjaznych dla klimatu i środowiska (takich jak rolnictwo ekologiczne, agroekologia, rolnictwo węglowe itp.) jak również poprawę dobrostanu zwierząt;

• rozwój obszarów wiejskich: co najmniej 35% środków zostanie przeznaczonych na działania wspierające klimat, różnorodność biologiczną, środowisko i dobrostan zwierząt;

• programy operacyjne: w sektorze owoców i warzyw programy operacyjne przeznaczają co najmniej 15% wydatków na środowisko (w porównaniu do 10% w obecnym okresie programowania);

• klimat i różnorodność biologiczna: 40% budżetu WPR będzie musiało być związane z klimatem i zdecydowanie wspierać ogólne zobowiązanie do przeznaczenia 10% budżetu UE na cele w zakresie różnorodności biologicznej do końca okresu wieloletnich ram finansowych UE (WRF).

Finansowanie WPR

Na lata 2021-27 na WPR przeznaczono 387 mld euro. Kwota ta będzie pochodzić z dwóch różnych funduszy: Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji (EFRG), który został ustalony na 291,1 mld euro (w cenach bieżących); oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), który wyniesie 95,5 mld euro.

Budżet Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich obejmuje 8 miliardów euro z programu Next Generation EU, aby pomóc obszarom wiejskim dokonać zmian strukturalnych niezbędnych do osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu i transformacji cyfrowej.

Wnioski

Nowa polityka rolna oznacza inwestowanie przede wszystkim w rolnictwo wspomagające walkę ze zmianami klimatycznymi. Praktyki związane z rolnictwem ekologicznym, rolnictwem węglowym będą nie tylko dodatkowo finansowane ze strony UE, ale będą one wymagane przez KE i ich wdrażanie będzie stanowiło ważny punkt Wspólnej Polityki Rolnej realizowanej na gruncie państw członkowskich UE.

Pakiet “Gotowi na 55” (“Fit for 55”) – handel emisjami CO2

W ramach wdrażania Europejskiego Zielonego Ładu 14 lipca 2021 r. Komisja Europejska ogłosiła „Fit for 55” – pakiet 13 wniosków stanowiących propozycję zmian legislacyjnych dotyczących polityki klimatycznej UE . Celem pakietu „Gotowi na 55” jest osiągnięcie 55% redukcji emisji CO2 do 2030 roku. W uproszczeniu pakiet “Gotowi na 55” przedstawiony jest na poniższej grafice:

Podstawowym założeniem pakietu jest usystematyzowanie unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji i rozwinięcie tego systemu poprzez jego umocnienie i stosowanie w odniesieniu do nowych sektorów, w których jak dotąd brak jest redukcji emisji. Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (ETS) nakłada cenę na emisje dwutlenku węgla i co roku obniża limit emisji z niektórych sektorów gospodarki. W ciągu ostatnich 16 lat udało się obniżyć emisje pochodzące z produkcji energii i energochłonnych gałęzi przemysłu o 42,6 proc. Obecnie Komisja proponuje obniżyć całkowity pułap emisji i zwiększyć roczną stopę redukcji.

Z doświadczeń zyskanych na przestrzeni ostatnich lat wynika, że handel emisjami jest bardzo skuteczny w redukcji emisji, podczas gdy dochody z handlu emisjami można wykorzystać na wsparcie transformacji w kierunku bardziej ekologicznej produkcji oraz na pobudzenie innowacji. Stymulowanie zmian wymaga określenia wyraźnych celów dlatego też nowy program wzmocni  pozycję państw członkowskich pod względem działań krajowych w zakresie eliminowania emisji w sektorze min. rolnictwa. Oznacza to, że wszelkie praktyki redukujące emisje CO2 będą dodatkowo wspierane i w konsekwencji wymagane w skali krajowej i ogólnoeuropejskiej. Ma to ogromne znaczenie dla dużych gospodarstw produkujących duże ilości dwutlenku węgla, na które z czasem mogą być nakładane ograniczenia związane z wydzielanymi emisjami związanymi z praktykami rolniczymi.

Dla Polski istotne jest to, że państwa członkowskie o większym udziale paliw kopalnych w koszyku energetycznym, wyższym poziomie emisji gazów cieplarnianych, większej energochłonności i mniejszym PKB na mieszkańca będą również korzystać ze wzmocnionego funduszu modernizacyjnego. Poziom zasobów dostępnych w ramach tego funduszu będzie zależał od opłaty za emisję gazów cieplarnianych, ale fundusz zostanie wsparty o dodatkowe 192,5 mln uprawnień.
Co to wszystko oznacza dla rolnika?

Ambitne plany Komisji Europejskiej w ramach Europejskiego Nowego Ładu te będą przekładały się na nowe zobowiązania i zachęty dla rolników by prowadzili swoje gospodarstwa w kierunku bardziej zrównoważonych klimatycznie praktyk.

Z perspektywy nowej WPR szczególnie istotne będą poniższe działania:

• dbanie o gleby bogate w węgiel poprzez ochronę terenów podmokłych i torfowisk;

• wprowadzenie obowiązkowego narzędzia do gospodarki składnikami odżywczymi, by poprawić jakość wody, zredukować poziom amoniaku i podtlenku azotu;

• stosowanie płodozmianu zamiast dywersyfikacji uprawianych roślin;

Wszyscy beneficjenci WPR zobowiązani będą do przestrzegania tych norm i wymogów. Zakres nowego systemu warunkowości będzie stanowić podstawę do określenia wymagań dla dodatkowo płatnych działań, takich jak: ekoprogramy czy działania rolnośrodowiskowo-klimatyczne.

Nowa, wzmocniona warunkowość nadaje duże znaczenie normom, które obowiązywały dotąd w wąskim zakresie, takim jak:

• odpowiednia ochrona terenów podmokłych i torfowisk; dotyczy zakazu przekształcania i zaorywania trwałych użytków zielonych na ww. obszarach;

• wykorzystanie narzędzia w zakresie zrównoważonego gospodarowania składnikami odżywczymi, tzw. FaST (ang. Farm Sustainability Tool for Nutrients);

•  zapewnienie okrywy roślinnej gleby w najbardziej wrażliwym okresie; dotyczy gruntów ornych w okresie 1 XI-15 II, a okrywę ochronną gleby mogą tworzyć: mulcz, resztki pożniwne, ściernisko, uprawy ozime, rośliny wieloletnie z okrywą roślinną lub ściółką w międzyrzędziach;

• stosowanie zmianowania roślin; zgodnie z tym wymogiem rośliny takie jak jęczmień, owies, pszenicę, żyto, pszenżyto, rzepak uprawia się na tej samej działce ewidencyjnej nie dłużej niż 3 lata, natomiast kukurydzę – nie dłużej niż 2 lata.

• zakłada się modyfikację dotychczasowej praktyki EFA (ang. Ecological Focus Area) dotyczącej przeznaczenia minimalnego udziału powierzchni użytków rolnych, w skład których wchodzą elementy istotne dla krajobrazu oraz obszary nieprodukcyjne.

Nastawienie na zrównoważone praktyki rolnicze jest bardzo widoczne we wprowadzanych rozporządzeniach UE dotyczących Europejskiego Zielonego Ładu. Szczególnie istotny wydaje się również program “Gotowi na 55”, który strukturyzuje politykę państw odnośnie sektorów produkujących znaczne ilości CO2. Rolnictwo, jako jeden z tych sektorów, będzie zatem podlegać kolejnym zasadom związanym z ustaleniem limitu emisji dwutlenku węgla. Dodatkowo jako branża, która skutecznie może magazynować i redukować ilość uwalnianego węgla z gleby będzie ono mogło skorzystać z dopłat oraz stworzyć nowe źródło dochodu związane z handlem emisjami CO2.

W związku ze zwiększającą się rokrocznie skalą limitów i pracami KE, która w 2023 roku wprowadzi kolejne zasady dotyczące Europejskiego Zielonego Ładu, rok 2022 wydaje się kluczowy dla rolników w rozpoznaniu ilości bazowych produkowanych emisji i wprowadzeniu gospodarstw do programów węglowych stanowiących dodatkowe źródło dochodu.

 Literatura:

MATERIAŁ INFORMACYJNY DOTYCZĄCY PŁATNOŚCI Z TYTUŁU PRAKTYK ROLNICZYCH KORZYSTNYCH DLA KLIMATU I ŚRODOWISKA 

The new common agricultural policy: 2023-27

Rozporządzenie Parlamentu Unii Europejskiej w sprawie włączenia emisji i pochłaniania gazów cieplarnianych w wyniku działalności związanej z użytkowaniem gruntów, zmianą użytkowania gruntów i leśnictwem do ram polityki klimatycznoenergetycznej do roku 2030 i zmieniające rozporządzenie (UE) nr 525/2013 oraz decyzję nr 529/2013/UE

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW „Gotowi na 55”: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej