Nawożenie azotem – kiedy, jak i dlaczego?

Nawożenie azotem jest bardzo istotną kwestią w rolnictwie. Jest to ważne ponieważ azot ma ogromny wpływ na wzrost roślin i przyszłe plony, ale także dlatego, że jest to ściśle regulowane przez prawo. Rolnicy mierzą się zatem z wieloma problemami związanymi z tym kiedy podać azot, ile i w jakiej formie tak by nie popełnić błędów. Dodatkowych stresów przysparza konieczność stworzenia planu nawożenia azotem, który jest dokładnie kontrolowany przez urzędników.

Dlaczego odpowiednie nawożenie azotem jest ważne?

Nawozy azotowe mają najistotniejszy wpływ na plonowanie roślin oraz wzrost masy zielonej. Brak tego pierwiastka może powodować spowolnienie wzrostu, słabe rozwinięcie systemu korzeniowego oraz obniżenie plonu. Zapotrzebowanie roślin na azot jest zależne od wielu czynników, takich jak warunki pogodowe, obsada roślin, ich faza rozwojowa, czy też stan zdrowotny. Charakterystycznym objawem wskazującym na odpowiednią, czy też niedostateczną dostępność azotu, jest stopień wybarwienia roślin. Już gołym okiem można bez trudu określić, czy w danym miejscu pola łan rozwija się prawidłowo, czy potrzebne jest zasilenie – w postaci dokarmienia dolistnego lub nawożenia pogłównego.

Niestety nadmiar azotanów w roślinach jest szkodliwy, a nawet toksyczny dla ludzi i zwierząt – azotany i azotyny mogą tworzyć z aminami rakotwórcze nitrozoaminy. Z kolei dla roślin, nadmiar azotanów i może skutkować większą wrażliwością na przymrozki oraz podatnością na choroby. Do kumulacji tych związków w roślinie dochodzi, młode rośliny pobierają ich za dużo z przesyconej gleby. Z tego powodu tak ważne jest dokładne obliczenie pożądanej dawki.

Od kiedy można stosować nawożenie azotem?

W świetle prawa i zgodnie z dyrektywą azotanową nawożenie azotowe należy rozpocząć nie wcześniej niż 1 – go marca. Jeśli rolnik chce nawozić grunty orne nawozami zawierającymi azot lub gnojówką bądź gnojowicą jesienią, to w zależności od tego, gdzie na mapie Polski usytuowane jest jego gospodarstwo, może to zrobić do 15, 20 lub 25 października.

W przypadku terminów Program przewiduje pewne wyjątki. Terminy nie dotyczą:

• podmiotów, które będą zakładać uprawy jesienią po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach. Dopuszczalna dawka azotu w wieloskładnikowych nawozach dla zakładanych upraw nie może przekroczyć dawki 30 kg N/ha. Należy szczegółowo udokumentować termin zbioru, datę stosowania nawozu, zastosowane nawozy i ich dawkę oraz termin siewu jesiennej uprawy,

• podmiotów, które nie mogły dokonać zbiorów lub nawożenia z uwagi na niekorzystne warunki pogodowe, w szczególności nadmierne uwilgotnienie gleby. Dla tych podmiotów termin graniczny stosowania nawozów to dzień 30 listopada,

• nawożenia upraw pod osłonami oraz upraw kontenerowych,

• nawożenia na glebach odłogowanych (gruntach odłogowanych). Przed planowanym zakończeniem odłogowania dopuszcza się zastosowanie nawozów jesienią.

Jak ustalić odpowiednią dawkę azotu?

Ilość azotu, którą należy podać jest zależna od różnych czynników. Aby dokładnie określić azot potrzebny do wysiania musimy posiadać dane na temat jego obecnej ilości w glebie oraz ocenić stan plantacji po zimie. Po pierwsze, dobrze jest wykonać odpowiednie analizy glebowe. Azot jest najlepiej przyswajalny dla roślin w środowisku glebowym o odczynie pH 5,52-7. Ważna jest także zawartość materii organicznej w glebie. Próchnica pozwala na akumulację azotu i wpływa na ograniczenie jego strat. Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na obsadę, stopień rozkrzewienia oraz to czy rośliny rozmieszczone są na polu równomiernie. Takie obserwacje najlepiej wykonywać jeszcze przed wznowieniem wegetacji. Na podstawie tych danych można obliczyć całkowitą dawkę azotu, jaka powinna być zastosowana w danej uprawie. Warto pamiętać, że pod koniec lutego, gdy widzimy, że plantacja wymaga regeneracji po zimie, a łan jest nierównomierny i miejscami przerzedzony, należy zwiększyć dawkę startową nawozu. Dodatkowo, przyswajanie azotu uzależnione jest od wielu innych składników, takich jak: wapń, siarka, magnez, potas, bor, fosfor, miedź, żelazo, dlatego warto także zadbać o te składniki potrzebne dla odpowiedniego wzrostu roślin.

Tab. 2. Zasoby azotu mineralnego w warstwie gleby 0-60 cm (kg N/ha)1

Podział nawozów azotowych i ich zastosowanie

Na zawartość azotanów w roślinie wpływ ma termin i rodzaj stosowanych nawozów azotowych.

W rolnictwie istnieje podział nawozów azotowych na:

• Nawozy amonowe – np. siarczan amonu. Nawóz ten dobrze rozpuszcza się w wodzie i wykorzystuje się go do stosowania przedsiewnego. Jest on fizjologicznie kwaśny. Po rozsianiu nawóz ten wymaga wymieszania z glebą. Pozostawienie go na powierzchni prowadzi do utleniania się i strat azotu.

• Saletrzane (azotanowe), np. saletra wapniowa. Jest to nawóz fizjologicznie zasadowy, do stosowania pogłównie. Saletra wapniowa, ze względu na zawarty wapń ceniona jest w uprawie warzyw. Jest to nawóz szybko działający, dlatego warto go stosować jako drugą lub trzecią dawkę azotu. Nawóz ten jest skuteczny, gdy rośliny rosną wolno np. w okresie chłodów, ponieważ azotan jest łatwo pobierany. Saletra wapniowa to również cenne źródło wapnia w dokarmianiu dolistnym.

• Nawozy saletrzano-amonowe – np. saletra amonowa. Łatwo rozpuszcza się w wodzie, zawiera dwie formy azotu – azotanową i amonową. Forma azotanowa jest szybciej pobierana przez rośliny. Może być stosowana przed siewem lub pogłównie oraz dolistnie. Do tej grupy nawozów zaliczany jest też saletrzak – jest to saletra amonowa z węglanem wapnia lub azotan amonu z węglanem wapnia. Nawóz ten powinien być stosowany przedsiewnie.

• Nawozy amidowe, np. mocznik. Azot zawarty w moczniku przy optymalnej wilgotności powietrza 50–60%, odczynie gleby w zakresie pH 6,5–7,5 oraz temperaturze 20–30°C jest dostępny dla roślin już po upływie 2–4 dni od zastosowania. Natomiast w warunkach niekorzystnych może być dostępny dopiero po 20 dniach. Wynika to z tego, że tempo przekształcania azotu z mocznika zależy od aktywności mikrobiologicznej gleby, a ta aktywność zależy od temperatury. Mocznik stosuje się przedsiewnie i pogłównie. Może być używany do nawożenia dolistnego.

Forma amonowa – zawarta w siarczanach i fosforanach oraz forma amidowa – w moczniku powodują zwykle mniejszą koncentrację azotanów w roślinie niż azot w formie saletrzanej. Ze względów plonotwórczych korzystne jest stosowanie obu form azotu. Dobrym sposobem jest uzupełnianie ich w formie dokarmiania dolistnego. Jednak by nie doprowadzić do kumulacji azotu w roślinie należy zakończyć dokarmianie conajmniej na 4 tygodnie przed planowanym zbiorem.

Obszary Szczególnie Narażone (OSN) a dyrektywa azotanowa

Dyrektywa azotanowa, poza samą ilością azotu i terminami związanymi z jego zastosowaniem, reguluje także inne kwestie. Rolnikom na terenie kraju nie wolno nawozić na glebach zamarzniętych, zalanych i nasyconych wodą oraz pokrytych śniegiem. Obostrzeniom podlegają także grunty rolne w pobliżu wód powierzchniowych. Przy nawożeniu rolnicy muszą zachować poniższe odległości:

Gnojowica: 10 m od brzegów: jezior i zbiorników wodnych do 50 ha, cieków naturalnych, rowów o szerokości powyżej 5 m, kanałów. 20 m dla w przypadku jezior i zbiorników wodnych powyżej 50 ha, ujęć wody i obszarów morskiego pasa przybrzeżnego.

Pozostałe nawozy: 5 m dla od brzegów: jezior i zbiorników wodnych do 50 ha, cieków naturalnych, rowów o szerokości powyżej 5 m, kanałów. 20 m dla w przypadku jezior i zbiorników wodnych powyżej 50 ha, ujęć wody i obszarów morskiego pasa przybrzeżnego.

Azot w formie saletrzanej (NO3–) łatwo ulega wymywaniu do wód gruntowych, stwarzając ryzyko zanieczyszczenia środowiska naturalnego.

Literatura:

Część Podział nawozów azotowych i ich zastosowanie napisana została na podstawie artykułu: Andrzejewska, A. (2020). Co należy wiedzieć o nawożeniu azotem?. Warzywa 2.